Meer patiënten komen in aanmerking voor geneesmiddelenonderzoek met innovatief onderzoeksopzet

Met nieuwe aanbevelingen voor de onderzoeksopzet voor geneesmiddelenonderzoek, komen meer ALS-patiënten in aanmerking om deel te nemen. Dit blijkt uit recent onderzoek. Door patiënten op een andere manier te selecteren en de opzet van het onderzoek aan te passen, worden verschillende voordelen voor zowel patiënt als onderzoeker gerealiseerd. 

Geneesmiddelenonderzoek naar ALS blijft onverminderd belangrijk, maar is nog altijd lastig vanwege de verschillende variaties van de ziekte. Dit maakt ook dat het vinden van geschikte proefpersonen voor onderzoek niet altijd makkelijk is. Proefpersonen voldoen al snel niet aan de selectiecriteria. Met een nieuwe, innovatieve onderzoeksopzet komt daar mogelijk verandering in. Het Europees geneesmiddelenagentschap (EMA) heeft al eerder groen licht gegeven op dit voorstel en in het huidige onderzoek hebben onderzoekers van het ALS Centrum en TRICALS ook de effectiviteit van het ontwerp aangetoond.

Selectiecriteria voor patiënten
Om te bepalen welke patiënten wel of juist niet in aanmerking komen voor deelname aan onderzoek, worden van tevoren een aantal selectiecriteria opgesteld (klassieke onderzoeksopzet). Denk hierbij o.a. aan leeftijd, prognose en longfunctie. Patiënten moeten aan al deze criteria voldoen om voor een bepaalde studie tot de groep van ‘geschikte’ kandidaten te behoren. Het nadeel van deze methode is dat mensen soms worden uitgesloten op één criterium – bijvoorbeeld leeftijd – terwijl ze voor de rest wel voldoen aan alle voorwaarden. Daarmee worden mensen uitgesloten, terwijl ze in principe geschikt zijn. Het aantal geschikte patiënten is daardoor vaak erg laag.

Voorspelling per patiënt
Om dit probleem op te lossen stellen de onderzoekers voor om niet langer enkel naar deze selectiecriteria te kijken, maar gebruik te maken van een voorspellend computerprogramma. Risk-based patient selection geeft op basis van criteria-uitkomsten een voorspelling per patiënt. Een zogenaamd individueel risicoprofiel. Vervolgens wordt er vastgesteld binnen welke scores de risicoprofielen moeten vallen om deel te nemen aan het onderzoek. Er wordt met deze methode dus niet meer gekeken naar individuele selectiecriteria maar naar iemands volledige profiel. Daardoor ontstaat er een grotere en geschiktere doelgroep van proefpersonen. Dit heeft als gevolg dat er meer patiënten in aanmerking komen voor geneesmiddelenonderzoek, waar dat bij een klassieke onderzoeksopzet niet zo zou zijn.
Een ander bijkomend voordeel van het gebruik van risicoprofielen, is dat de uitkomsten van onderzoek beter te generaliseren zijn. Dat wil zeggen dat de resultaten van toepassing zijn op meer verschillende patiënten, omdat een uiteenlopendere groep patiënten heeft deelgenomen aan het onderzoek.

Opzet van het onderzoek
Om, naast de selectiecriteria, geneesmiddelenonderzoek voor ALS verder te optimaliseren, stellen de onderzoekers een flexibele opzet van het onderzoek voor. Dat houdt in dat het raamwerk van het onderzoek gaandeweg kan worden bijgestuurd.

Normaal wordt vooraf bepaald hoelang een studie duurt. Naderhand wordt de data geanalyseerd en zien de onderzoekers of de medicatie een effect had of niet.
Bij deze nieuwe, flexibele opzet, is er geen vaste looptijd voor de studie en worden de effecten van de medicatie al tijdens de studie bekeken. Door tijdens de studie de data te analyseren, kunnen onderzoekers sneller reageren op de effecten van het medicijn die ze zien bij de patiënten. Zo kunnen ze de studie vroegtijdig stopzetten zodra ze kunnen aantonen dat het medicijn juist wel of niet werkt. Beide scenario’s besparen veel tijd voor patiënten; als het medicijn niet werkt, kunnen patiënten sneller meedoen aan ander onderzoek; als het medicijn wel werkt, kunnen patiënten die tijdens het onderzoek het nepmedicijn (placebo) kregen, sneller het echte medicijn krijgen.

Voor- en nadelen
Door dit flexibele design toe te passen zullen minder proefpersonen nodig zijn, zal de duur van het onderzoek gemiddeld korter zijn, zullen proefpersonen over het algemeen minder lang aan de placebo worden blootgesteld en zullen de kosten lager zijn.
Individuele patiënten zullen mogelijk langer aan het placebo worden blootgesteld als het middel effectief blijkt te zijn, maar korter wanneer het middel ineffectief is.

Meer informatie
Dit onderzoek is gefinancierd door de Stichting ALS Nederland, UK Motor Neurone Disease Association (MNDA) en ALS Liga België. Het is onderdeel van het Europese Joint Programme – Neurodegenerative Disease Research project (JPND).