Wat we tot nu toe weten met betrekking tot het verband tussen pesticiden en ziekten

10-08-2018

Toelichting door Laurence Dardenne

Een oorzakelijk verband tussen enerzijds het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en anderzijds het optreden van bepaalde ziekten met zekerheid vaststellen is geen eenvoudige zaak. Om op basis van de momenteel beschikbare kennis de stand van zaken te kunnen samenvatten met betrekking tot pathologieën waarvoor een oorzakelijk verband kan worden bewezen, vermoed of verworpen, raadpleegden we verschillende bronnen, waaronder ook professor Alfred Bernard, toxicoloog bij de UCL (Université Catholique de Louvain) en directeur onderzoek bij het FNRS (Fonds National de la Recherche Scientifique).

  1. Uiteindelijk is er een zeer beperkt aantal stoffen waarvoor een oorzakelijk verband werd bewezen

Wat men er ook moge van denken: er is, hoewel pesticiden al meer dan een halve eeuw worden gebruikt, “behalve in gevallen van acute intoxicatie, uiteindelijk maar een zeer beperkt aantal pathologieën waarvoor een oorzakelijke verband duidelijk werd bewezen en niet langer deel uitmaakt van debat” zegt deze specialist. Dit is het geval voor het insecticide lindaan, het enige pesticide dat door het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek (Centre international de Recherche sur le Cancer, CIRC, Lyon, Frankrijk) werd geklasseerd als een aangetoond carcinogeen voor mensen (groep 1).

“Zelfs DDT, dat tientallen jaren massaal werd gebruikt, wordt geklasseerd in de groep van de waarschijnlijke carcinogenen (groep 2A) en dit naast een aantal andere insecticiden (malathion, diazenon ...)”, vervolgt hij. Na een hele reeks bijstellingen en ontwikkelingen werd het beruchte Roundup, met als actieve component glyfosaat, wereldwijd “onwaarschijnlijk kankerverwekkend voor de mens” verklaard door de meest toonaangevende gezondheidsbeveiligingsinstanties, dit in tegenspraak met het advies van het CIRC, dat Roundup klasseert in de groep van waarschijnlijke carcinogenen.

  1. Pathologieën waarvoor een ernstig vermoeden bestaat, maar (nog?) geen zekerheid

Hoewel het verband oorzaak-gevolg nog niet éénduidig wordt onderkend, worden sommige producten in hoge mate in verband gebracht met een aantal pathologieën. “In het licht van talloze studies die een verhoogd risico rapporteren, lijkt het mij redelijk om de causaliteit te erkennen van een beroepsmatige hoge blootstelling aan pesticiden bij landbouwers en de ziekte van Parkinson, prostaatkanker en bepaalde hematopoïetische kankers (gewoonlijk aangeduid als bloedkankers), met name multipel myeloom en non-Hodgkin-lymfoom, zegt Prof. Alfred Bernard. Bij kinderen zijn er, in het geval van een beroepsmatige blootstelling aan pesticiden tijdens de zwangerschap, zeer waarschijnlijke associaties met risico's op leukemie, hersentumoren en aangeboren afwijkingen.”

Van onze kant”, zegt Dr. Gaëtan Garraux, neuroloog, hoofd van het hospitaal van het Universitair Ziekenhuis van Luik, “zijn we meestal voorzichtig om, met betrekking tot de ziekte van Parkinson, aan de patiënt te verklaren dat er een causaal verband bestaat tussen een blootstelling aan pesticiden en het geleidelijk verdwijnen van bepaalde neuronen in de hersenen, omdat zulk verband van oorzaak en gevolg niet formeel werd vastgesteld. Maar sommige van mijn patiënten met deze aandoening waren feitelijk wèl landbouwers of tuinders. Andere patiënten ontwikkelden echter de ziekte zonder aan pesticiden te zijn blootgesteld.

En wat indien de aan pesticiden blootgestelde patiënt een twijfelgeval is of indien hij zelf de vraag stelt naar een mogelijk oorzakelijk verband? “Ik probeer hem of haar nooit te suggereren dat de ziekte wordt veroorzaakt door een overmatige blootstelling aan giftige stoffen omdat ik daar geen zekerheid over heb. Er moeten namelijk ook genetische factoren in rekening worden gebracht omdat sommige mensen waarschijnlijk gevoeliger zijn voor blootstelling aan neurotoxische stoffen dan anderen. En dus is het heel moeilijk om een oorzakelijk verband éénduidig vast te leggen, omdat we dus ook een historiek moeten kunnen in kaart brengen met de duur van de blootstelling en het type gebruikte producten. Patiënten kunnen dit op basis van hun geheugen wel aangeven, soms tot enkele jaren in het verleden, maar met de tijd steeds minder nauwkeurig. Ik zeg hem of haar dus dat het mogelijk is, maar dat er altijd twijfel zal zijn.

  1. Twee keer zoveel gevallen bij patiënten met de ziekte van Parkinson

Toch kan men stellen dat bij handelingen met pesticiden het risico op het ontwikkelen van de ziekte van Parkinson bijna verdubbelt. "Er is Inderdaad epidemiologisch onderzoek dat dit heeft aangetoond, verklaart Dr. Gaëtan Garraux. Maar het moet gezegd dat het risico op het ontwikkelen van de ziekte van Parkinson welbeschouwd erg laag is. In de bevolkingsgroep van 60 jaar en ouder gaat het over amper 1%. En dus verhoogt dit risico naar 2% bij mensen die grote hoeveelheden gewasbeschermingsmiddelen hebben behandeld. Deze studies vertellen ons ook dat sommige personen die zulke producten hebben behandeld nooit de ziekte zullen ontwikkelen. Op dit punt moeten we dus ook rekening houden met de individuele kwetsbaarheid en met genetische factoren die specifiek zijn voor elk individu.

"Je moet voorzichtig zijn met woorden, vervolgt de neuroloog. Er kan worden gesteld dat er een verhoogd risico is. Maar daarom nog niet dat er een direct oorzakelijk verband is. Recente epidemiologische studies tonen dat niet aan”. De relatie tussen deze producten en de menselijke gezondheid is buitengewoon complex, besluit hij. "We moeten immers rekening houden met de samenhang tussen verschillende producten, omdat er verschillende in omloop zijn. En dus zijn éénduidige relaties uiteindelijk moeilijk te kwantificeren. Zulke samenhang beter begrijpen is één van de moeilijkheden waarmee de wetenschappelijke wereld worstelt.” Tegen het einde van dit jaar wil het Europees Agentschap voor Voedselveiligheid (European Food Safety Authority - EFSA) twee pilootstudies afronden over de risico's voor de consument van allerhande residu’s van bestrijdingsmiddelen op ons voedsel. Dit wordt het cocktaileffect genoemd.

  1. Verdachte pathologieën, maar in mindere mate

Hoewel er dus verdere studies nodig zijn om een oorzakelijk verband vast te stellen, "bestaat er toch enige argwaan dat chronische blootstelling aan pesticiden bij landbouwers kan leiden tot cognitieve stoornissen, verminderde spermakwaliteit en een verhoogde ontwikkeling van leukemie en de ziekte van Alzheimer" zegt professor Alfred Bernard. Hij voegt er evenwel aan toe dat er minder argwaan bestaat met betrekking tot aandoeningen zoals teelbalkanker, de ziekte van Hodgkin, hersentumoren of Amyotrofische Laterale Sclerose (ALS).

"Bij kinderen vermoeden we een verband tussen een residentiële blootstelling aan pesticiden (huishoudelijk gebruik of nabijheid van gewassen), met name aan neonicotinoïden en het optreden van aangeboren misvormingen (bijv. anencefalie) of neurologische ontwikkelingsstoornissen (autisme)", preciseert de toxicoloog. Er dient te worden opgemerkt dat zulke risico's bij kinderen bij blootstelling in de buurt van woningen werden beschreven in de Verenigde Staten, meer bepaald in Californië, met zijn hoge concentraties aan fruitplantages en waar het gebruikelijk is sproeivliegtuigen in te zetten.

  1. Waar het oorzakelijk verband werd verworpen, althans tot op heden

Met betrekking tot pathologieën waarvoor tot nu toe een oorzaak-gevolgrelatie werd uitgesloten, suggereren studies in de landbouwsector geen enkel verband tussen pesticiden en kankers van het spijsverteringsstelsel (darmen, lever, pancreas, maag ...), hart- en vaatziekten, allergische ziekten of aandoeningen van de luchtwegen.

Meestal werd, indien vermoed, het oorzakelijk verband niet formeel vastgesteld

Welke personen zijn het meest kwetsbaar bij blootstelling?

Men kan drie groepen identificeren met verhoogd risico op het ontwikkelen van ziekten na chronische en massieve blootstelling aan pesticiden:

Landbouwers en gelijkaardige beroepen met een hoge blootstellingsgraad. De eerste groep bestaat duidelijk uit landbouwers en andere beroepsmatig blootgestelde bevolkingsgroepen. "De verklaring ligt zowel in de lange blootstellingstijd als in de significante absorptie van pesticiden door inademing en zeer vaak ook via de huid wanneer men zich niet voldoende beschermt met handschoenen, een gelaatsmasker, een goede hygiëne ... zegt toxicoloog Alfred Bernard. Het is bijna uitsluitend binnen deze bevolkingsgroepen dat in epidemiologische studies verbanden met verschillende chronische ziekten werden beschreven."

53% van de landbouwers die in hoge mate werden blootgesteld. In haar referentiestudie van 2013 geeft het Inserm (Institut national de la santé et de la recherche médicale - Frankrijk) aan dat meta-analyses een verhoogd risico aantonen, gaande van 9% tot 25%, op de ziekte van Hodgkin bij personen die beroepshalve werden blootgesteld aan pesticiden, en dit in vergelijking met de gemiddelde bevolking. Voor landbouwers bedraagt dit verhoogd risico 53%.

Zwangere vrouwen. Een tweede categorie betreft zwangere vrouwen met een beroepsmatige hoge blootstelling, en ook paraprofessionele vrouwen (bijvoorbeeld de echtgenote van een landbouwer) of bij vrouwen met blootstelling in de woonomgeving (huishoudelijk gebruik of verblijf in de buurt van gewassen). "Het risico wordt in dit geval veroorzaakt door de hoge kwetsbaarheid van de foetus waarvan de organen zich ontwikkelen en door het feit dat de meeste pesticiden doorheen de placentabarrière kunnen dringen" zegt de wetenschapper.

Jonge kinderen. Tot slot, gezien de ontwikkeling van de hersenen en van andere organen gevoelig aan pesticiden zich verderzet gedurende de jeugdjaren, vormen jonge kinderen een derde belangrijke risicogroep, en dit vooral in geval van residentiële of paraprofessionele blootstelling (bijvoorbeeld kinderen van landbouwers). Blootstelling kan in dit geval door inademing bij het vernevelen van het bestrijdingsmiddel, maar ook door contact met de huid of inname van stof indien de leefomgeving werd besmet.

En de bevolking in het algemeen? Moet de bevolking, buiten de hier vermelde specifieke categorieën, die voornamelijk aan pesticiden wordt blootgesteld via de consumptie van behandeld groente en fruit zich zorgen maken? Voor de toxicoloog is het antwoord nee, de bevolking in het algemeen is geen risicogroep. “Talloze studies hebben aangetoond dat een regelmatige consumptie van groenten en fruit kan worden geassocieerd met een significante vermindering van het risico op kanker of hart- en vaatziekten. Dit beschermende effect werd al meer dan dertig jaar geleden aangetoond toen er indertijd veel schadelijkere pesticiden werden gebruikt en toen hedendaagse normen en controles nog niet bestonden of in ieder geval nog veel minder strikt werden toegepast dan tegenwoordig.

Het enige mogelijke minpunt is dat recent werk in de VS suggereert dat hoge concentraties aan residu van pesticiden de gunstige effecten van fruit en groenten op de spermakwaliteit en vruchtbaarheid kunnen teniet doen. “Voorzichtigheid is geboden omdat er secundaire verbanden zouden kunnen zijn, merkt professor Bernard op. Een onvoldoende of onregelmatige consumptie van fruit en groenten kan vaak in verband gebracht worden met algemeen slechte eetgewoonten, waarvan sommige, zoals een overmatige consumptie van frisdranken, een negatieve invloed kunnen hebben op de vruchtbaarheid van mannen en vrouwen.”

 

Vertaling: ALS Liga: Walter

Bron: La Libre Belgique

Share