Veranderingen in de hersenen bij ALS

Uit onderzoek van het UMC Utrecht Hersencentrum blijkt dat er veranderingen zijn in de hersenen bij ALS. Het gaat om verdunning van het gebied in de hersenen dat onze spieren aanstuurt, waar de motorische zenuwcellen zitten. Daarnaast zijn bij een aanzienlijk deel van de patiënten ook veranderingen te zien in andere hersengebieden, waaronder de frontale kwab die het gedrag en cognitie aanstuurt. Dit is een belangrijke verklaring van de cognitieve symptomen die een deel van de patiënten ervaart.
 

ALS

Amyotrofische Laterale Sclerose (ALS) is een dodelijke ziekte waarbij de motorische zenuwcellen worden aangetast. Spieren worden niet meer aangestuurd door de zenuwen en worden daardoor steeds zwakker. Patiënten krijgen daardoor moeite met lopen, spreken, slikken en uiteindelijk ook met ademen. In Nederland wordt jaarlijks bij meer dan 400 mensen de diagnose ALS gesteld. Meer dan 85% van deze patiënten komt voor diagnose of second opinion bij ALS Centrum Nederland in het UMC Utrecht of AMC.

Renée Walhout
 

MRI -onderzoek

Met MRI-scans bij patiënten met ALS ontdekte arts-onderzoeker Renée Walhout onder leiding van Prof. dr. Leonard van den Berg, veranderingen in de hersenen bij ALS. De motorische hersenschors, het gedeelte van de hersenen dat de spieren aanstuurt, was bij patiënten met ALS dunner dan bij gezonde mensen. Dit was niet het geval bij andere ziekten die op ALS lijken.
 

Hersengebieden

Ook zagen de onderzoekers dat verdunning van de motorische hersenschors juist aanwezig was op de plaatsen waar de aansturing ligt van de spieren die verzwakt waren: Bij patiënten met problemen bij spraak en slikken was het hersengebied dat zorgt voor deze aansturing verdund. Naast de motorische hersenschors waren ook andere hersenstructuren aangetast. De uitgebreidheid van de veranderingen in de hersenen bleek gerelateerd aan de duur van de ziekte. Bij opeenvolgende scans van dezelfde patiënt zagen de onderzoekers uitbreiding naar frontale en temporale gebieden van de hersenschors. Deze hersengebieden sturen ons denken en ons gedrag aan. De aantasting van die hersengebieden verklaart het ontstaan van cognitieve problemen en gedragsveranderingen bij ALS.

De plaatsen waar verdunning van de motorische hersenschors is te zien komen overeen met de symptomen van van patiënten. Dit zijn de aansturingsplaatsen van de gebieden waar de patiënten spierzwakte ervaren. Bij patiënten met problemen bij spraak en slikken en/of spierzwakte in de armen en handen waren de hersengebieden die zorgen voor deze aansturing verdund. De schaal rechts onderin is de ALS-FRS-R, een schaal voor fysiek functioneren.
 

Diagnose

De diagnose ALS wordt gesteld met behulp van lichamelijk onderzoek en zenuwonderzoek. Meestal wordt de diagnose ongeveer negen maanden na de eerste symptomen gesteld. Met MRI-onderzoek zou dit mogelijk sneller kunnen. De verdunning van de motorische hersenschors is namelijk alleen gevonden bij motor neuron ziekten met betrokkenheid van de centraal motorische zenuwcel, dus ALS en PLS. Dat zou een extra aanwijzing kunnen zijn bij de diagnose.
 

Erfelijkheid

Er zijn een aantal genen waarop een verandering (mutatie) een verhoogd risico geeft op ALS. De belangrijkste hiervan is een afwijking in het C9orf72-gen. Bij patiënten met een mutatie in het C9orf72-gen werden uitgebreidere veranderingen gezien op de MRI-scan. Dat verklaart waarom deze groep patiënten vaker cognitieve problemen en gedragsveranderingen heeft.

Bij ALS-patiënten die een afwijking hebben in het ALS-gen C9orf72 zijn meer veranderingen in de hersenen te zien vergeleken met ALS-patiënten die deze genafwijking niet hebben.
 

Experimentele behandelingen

Om de vroegste veranderingen te kunnen detecteren, moeten patiënten zo kort mogelijk na het stellen van de diagnose onderzocht worden. MRI-scans kunnen dan ook ingezet worden om het effect van experimentele behandelingen, nauwkeuriger te bestuderen. In vervolg onderzoek wordt momenteel uitgezocht hoe MRI onderzoek nog beter ingezet kan worden als voorspeller van het ziekteverloop. Het ultieme doel is om de ziekte uiteindelijk te kunnen genezen.
 

Proefschrift

Renée Walhout heeft 5 september 2017 succesvol haar proefschrift over dit onderzoek verdedigd tegenover een commissie van internationale wetenschappers.

Promotor: Prof.dr. Leonard van den Berg
Co-promotor: Dr. Martijn van den Heuvel

Nederlandse samenvatting 

Het onderzoek is gefinancierd door Stichting ALS Nederland.

Bron: ALS Centrum Nederland