Experts opgewonden over "wondermiddelen" tegen hersenaandoeningen, waaronder dementie

Onderzoekers van de UK Medical Research Council hebben twee middelen gevonden die bij muizen het afsterven van hersencellen door verschillende neurodegeneratieve aandoeningen stopzetten. Ze hopen dat de middelen tegen nagenoeg al deze aandoeningen zullen kunnen werken. Een van de middelen wordt al lang gebruikt tegen depressie, en kan dus snel getest worden, het andere is een experimenteel middel tegen kanker waar nu al testen mee gedaan worden. Experts in neurodegeneratieve aandoeningen zijn opgewonden over de mogelijkheden van de middelen.

In 2013 slaagde een team van de UK Medical Research Council (MRC) er voor het eerst in het afsterven van hersencellen stop te zetten bij muizen, iets wat toen voorpaginanieuws was.

Het team had een oorzaak gevonden voor dat afsterven die meespeelt bij veel neurodegeneratieve ziekten - ziekten waarbij zenuwcellen aangetast worden en soms ook afsterven, zoals alzheimer, parkinson, huntington en multiple sclerose - en ook bij prionen-ziekten zoals de gekkekoeienziekte.

De oorzaak ligt in een natuurlijk verdedigingsmechanisme van de hersencellen dat ontspoort. Als een virus een hersencel infecteert, leidt dat tot een ophoping van virale proteïnen. De cellen reageren daarop door de productie van proteïnen bijna geheel stil te leggen en zo de verspreiding van het virus tegen te gaan. 

Bij veel neurodegeneratieve aandoeningen worden er ook defecte proteïnen gevormd, proteïnen die verkeerd gevouwen zijn, en dat zet het zelfde verdedigingsmechanisme in werking, maar met veel zwaardere gevolgen. Het mechanisme slaat immers tilt en de hersencellen leggen de productie van proteïnen zo lang stil dat ze zichzelf volledig "uithongeren" en sterven.

Dit proces herhaalt zich in hersencellen in heel het brein, en het kan het geheugen of het vermogen om te bewegen aantasten, en uiteindelijk zelfs tot de dood leiden, afhankelijk van om welke aandoening het gaat.

Het middel dat in 2013 gevonden werd, herstelde de productie van proteïnen bij muizen, en had ook erg weinig bijwerkingen voor de muizen, maar bij mensen bleek het giftig te zijn voor de pancreas, de alvleesklier.

Een microscoop-foto van hersencellen van een patiënt met huntington. De kernen van de onaangetaste cellen in de achtergrond zijn blauw. In het midden is een hersencel te zien (geel) met een abnormale ophoping van huntingtine, de proteïne die de ziekte van Huntington veroorzaakt. Het oranje stipje in de kern is eveneens een ophoping van proteïnen en wordt een inclusielichaam genoemd. (Foto: Dr. Steven Finkbeiner, Gladstone Institute of Neurological Disease, The Taube-Koret Center for Huntington's Disease Research, and the University of California San Francisco)

Trazadone en DBM

Hetzelfde team onderzoekers van de MRC is vervolgens op zoek gegaan naar andere middelen om de productie van proteïnen in de aangetaste hersencellen te herstellen, en het testte 1.040 verbindingen, eerst op een soort rondworm, C. elegans, en op menselijke cellen in een petrischaaltje.

Uit die testen kwamen een aantal mogelijke kandidaten naar voren die dan getest konden worden op muizen met een prionen-ziekte en met frontotemporale dementie, een vorm van dementie.

Die testen leverden twee middelen op die de productie van proteïnen bij muizen herstelden, trazodone hydrochloride, een middel tegen depressie dat in de jaren 60 werd ontdekt, en dat nu grotendeels vervangen is door meer moderne middelen, en dibenzoylmthaan (DBM), een experimenteel middel dat getest wordt tegen kanker. 

De twee middelen verhinderden het verschijnen van tekenen van schade aan de hersencellen bij de meeste van de muizen met een prionen-ziekte, en herstelden het geheugen van muizen met de frontotemporale dementie. Bij de twee groepen muizen verminderden de twee middelen het krimpen van de hersenen, wat een kenmerk is van neurodegeneratieve aandoeningen.

"De beide middelen boden een hoge mate van bescherming en verhinderden het optreden van gaten in het geheugen, verlamming, en het slecht functioneren van de hersencellen", zei professor Giovanna Mallucci in een mededeling van de MRC. Mallucci leidde het team van de Toxicology Unit in Leicester en aan de University of Cambridge van de MRC dat het onderzoek uitgevoerd heeft.

Een volwassen exemplaar van Caenorhabditis elegans of C. elegans, een nematode worm of rondworm, die zeer veel in laboratoria gebruikt wordt.

Snel testen op mensen

Aangezien trazodone al gebruikt wordt bij mensen en veilig is gebleken, en het andere middel, DBM, nu klinisch getest wordt als middel tegen kanker, is het waarschijnlijk dat er zeer snel testen op mensen kunnen gehouden worden om te zien of de middelen ook werken tegen dementie.

"We weten dat trazodone veilig is om te gebruiken bij mensen, en dus is nu een klinische test mogelijk om na te gaan of de beschermende effecten van het middel die we zien bij muizen, ook van toepassing zijn in de vroege stadia van alzheimer en andere vormen van dementie", zei Mallucci. "We kunnen binnen twee of drie jaar weten of deze aanpak het voortschrijden van de ziekte kan vertragen, wat een zeer opwindende eerste stap zou zijn in de behandeling van deze aandoeningen."

"Interessant is dat trazodone nu al gebruikt wordt om de symptomen van patiënten in de latere stadia van dementie te bestrijden, en we weten dus dat het veilig is voor deze groep van patiënten. We moeten nu nagaan of het middel de ziekte kan stilzetten of vertragen als we het geven aan patiënten in een vroeg stadium van de ziekte", zei Mallucci in de mededeling van de MRC.

"Het is erg onwaarschijnlijk dat we de patiënten volledig zullen kunnen genezen, maar als je de voortgang kunt stilzetten, kan je alzheimer veranderen in iets compleet anders waarmee je zult kunnen leven", zo voegde ze er aan toe op de BBC-website.

Een vergelijking tussen normale hersenen, en de hersenen van iemand met de ziekte van Alzheimer.

Opwinding

Professor Giovanna Mallucci beschreef de bevindingen als "erg opwindend", en ze is niet de enige.

"We zijn opgewonden over het potentieel van deze bevindingen, van deze goed uitgevoerde en soliede studie", zei dokter Doug Brown van de Britse Alzheimer's Society. "Het geneesmiddel blokkeert een natuurlijk afweermechanisme in cellen dat overactief is in de hersenen van mensen met frontotemporale dementie, de ziekte van Alzheimer en Parkinson, en het heeft dus het potentieel dat het tegen verschillende aandoeningen kan werken."

"Tot nu toe is het enkel getest bij muizen met frontotemporale dementie maar de Alheimer's Society financiert nu de onderzoekers om het ook te testen in modellen voor alzheimer."

Dokter David Dexter van Parkinson's UK noemde de studie "zeer belangrijk en soliede". "Als deze studies in klinische proeven bij mensen kunnen gerepliceerd worden, kunnen zowel trazodone als DBM een enorme stap vooruit betekenen", zo zei hij.

"Momenteel hebben we geen enkele manier om deze aandoeningen te behandelen, en dus is het vooruitzicht middelen te vinden die de voortgang van de ziekten kunnen vertragen of stopzetten, bijzonder opwindend, te meer aangezien ze gebaseerd zijn op geneesmiddelen die al dure en tijdrovende testen doorstaan hebben om vast te stellen dat ze waarschijnlijk veilig zijn om te gebruiken bij mensen", zei Rob Buckle van de MRC.

Professor Mallucci waarschuwt mensen wel niet op eigen houtje te gaan experimenteren met trazodone, ook al is dat een geneesmiddel dat nu al gebruikt wordt. "Als professional, dokter en wetenschapper moet ik de mensen aanraden te wachten op de resultaten", zo zei ze.

De studie van de MRC is gepubliceerd in het tijdschrift "Brain".

De Medical Research Council is een Britse overheidsinstelling die verantwoordelijk is voor het coördineren en financieren van medisch onderzoek in het Verenigd Koninkrijk.

De MRC legt zich vooral toe op het financieren van onderzoek met een grote impact en heeft de financiële steun en de wetenschappelijke expertise verschaft voor een aantal medische doorbraken, waaronder de ontwikkeling van penicilline en de ontdekking van de structuur van DNA. Onderzoek dat gefinancierd werd door de MRC, heeft tot nog toe 30 Nobelprijswinnaars opgeleverd. 

De MRC heeft 27 centra en drie instituten in het VK, en een centrum in Gambia en Oeganda. Daarnaast telt het nog 26 centra die in samenwerking met Britse universiteiten "centra van wetenschappelijke uitmuntendheid" ontwikkelen.

 

Bron: De Redactie