Nieuwe potentiële risicofactor voor ALS: Blootstelling aan verkeersgerelateerde luchtvervuilende stoffen

Nate Seltenrich

Er is weinig bekend over wat Amyotrofische Laterale Sclerose (ALS) veroorzaakt, een zeldzame en afmattende neurologische ziekte die ongeveer 450 000 personen wereldwijd beïnvloedt. Een nieuw onderzoek suggereert dat de ziekte, die een gemiddelde overlevingstijd heeft van net onder de drie jaar na de aanvang van de symptomen, het resultaat is van een complexe reeks genetische en exogene factoren. De overgrote meerderheid van de gevallen komt voor bij mensen zonder ALS in de voorgeschiedenis. Tot op heden is roken de meest bekende risicofactor, maar uit een artikel van Environmental Health Perspectives blijkt dat blootstelling aan verkeersgerelateerde luchtvervuilende stoffen ook een belangrijke risicofactor kan zijn.

Er deden 917 Nederlandse ALS-patiënten en 2662 controlegevallen van de algemene bevolking mee aan het onderzoek. Aan de hand van thuisadressen, schatten de onderzoekers de blootstelling van de deelnemers aan zes soorten luchtvervuiling in: stikstofoxiden NO₂ en NO_x; drie soorten fijnstof (PM_2.5, PM₁₀, en PM_coarse, een deeltje dat de fractie is van PM berekend als de concentratie van PM₁₀ min die van PM_2.5); en absorptie van fijne stofdeeltjes (PM_{2.5absorption}, als merkstof voor zwart roet of koolstof).

Bij alle zes soorten was de geschatte blootstelling hoger bij ALS-patiënten dan bij de controlegroep. Op dezelfde manier zouden individuen die het meest werden blootgesteld aan de drie soorten luchtvervuilende stoffen die het nauwst verwant zijn aan verkeer —NO_x, NO₂, en PM_{2.5absorption}—  meer kans hebben om met ALS gediagnostiseerd te worden dan de individuen die het minst werden blootgesteld aan die stoffen. Alle geschatte vervuilingsniveaus vielen onder de huidige Europese normen.

De impact van de geraamde effecten van NO₂ en PM_{2.5absorption} was gelijkaardig aan of hoger dan wat eerdere studies hebben aangetoond voor de impact van roken, aldus hoofdonderzoeker en arts Meinie Seelen, die het onderzoek uitvoerde terwijl ze haar doctoraat aan het behalen was aan de Universiteit van Utrecht. Volgens haar is het biologisch logisch dat verkeersgerelateerde deeltjes, die het kleinst zijn van alle gemeten luchtvervuilers, de meeste schade aanrichten.

"Het is bewezen dat ultrafijne deeltjes de bloed-hersenbarrière kunnen verstoren“, aldus Seelen. Ze legt uit dat de kleine deeltjes via de neus binnenkomen, en er is bewijs voor dat ze van daaruit naar de hersenen gaan via de reukzenuw. Eerdere studies hebben aangetoond dat dat op zijn beurt chronische herseninflammatie, oxidatieve stress, en andere nadelen kan veroorzaken die tot ALS zouden kunnen leiden.

Er kan echter ook iets anders aan de hand zijn, aldus Jane Parkin Kullmann, een postdoctoraal onderzoekster en toxicoloog aan de Universiteit van Sydney die gedrags- en omgevingsfactoren in verband met ALS bestudeert. Verkeersgerelateerde luchtvervuilende stoffen bevatten vaak ook metalen, zoals lood en kwik, door de slijtage van remmen en banden. Deze metalen zijn giftig voor de hersenen.

"De biologische werking van lood of kwik is zeer verschillend dan die van ultrafijne deeltjes,“ zegt Kullmann, die niet betrokken was bij de huidige studie. Uiteindelijk kan de blootstelling aan een combinatie van metalen en fijne deeltjes—tegenover maar een luchtvervuilende stof—echter misschien wel een rol spelen bij ALS.

Het nieuwe onderzoek sluit zich aan bij de resultaten van een epidemiologische studie uit 2015, die het verband tussen luchtvervuiling en ALS onderzocht. Die studie toonde ook een verband tussen de twee aan, ook al bestond de populatie maar uit 51 patiënten. Evelyn Talbott, hoofdauteur van de paper uit 2015 en professor van epidemiologie aan de Universiteit van Pittsburgh, vindt dat de nieuwe studie een mijlpaal in het onderzoek naar ALS is.

"De methodologie was indrukwekkend, en er zijn zeker en vast veel verschillende gevoeligheidsanalyses uitgevoerd", aldus Talbott. "Het is een sterke paper. Nu dat het onderzoek eens gedaan is, ben ik er zeker van dat andere mensen zich hier ook in gaan verdiepen.” Niet alleen kan het onderzoek herhaald worden bij verschillende populaties, maar er kunnen in de toekomst ook diermodellen gebruikt worden om potentiële mechanismen te onderzoeken, aldus Talbott, die ook niet bij de huidige studie betrokken was.

Toekomstig onderzoek zou ook aandacht kunnen schenken aan de oorzaken van ALS waarover nog steeds te weinig bekend is, door niet alleen de potentiële rol van vervuiling te onderzoeken, maar ook door een kritische kijk op blootstelling aan vervuiling te werpen, aldus Roel Vermeulen, een professor aan de Universiteit van Utrecht en hoofdauteur van de nieuwe paper. "Het onderzoek moet niet alleen herhaald worden, maar er moeten ook meer genuanceerde vragen beantwoord worden,” zegt hij. "Is luchtvervuiling belangrijker in een vroeger stadium of in een later stadium van het leven? Is het een oorzaak of een versneller? Dat zijn [aspecten] die nog niet bekend zijn."

Sommige eerdere epidemiologische studies hebben blootstelling aan luchtvervuiling reeds gelinkt aan incidentie van Parkinson en Alzheimer, de twee meest voorkomende neurodegeneratieve ziektes. "Het is mogelijk,“ stelt hoofdauteur Seelen, "dat luchtvervuiling de eerste schakel is in een ketting van gebeurtenissen, hoewel die niet noodzakelijk de belangrijkste is.“

Vertaling: ALS Liga: Hanna

Bron: Environmental Health Perspectives