De link tussen ijzer en ALS

Onderzoekers schenken veel aandacht aan de link tussen ijzer en ALS. Vanwaar die aandacht?

"IJzer is de meest krachtige trigger van zogenaamde oxidatieve stress. Oxidatieve stress is een stofwisselingstoestand, waardoor genen veranderen. Een van die genen is het gen SOD1 (superoxide dismutase). Dit gen helpt net om oxidatieve stress onder controle te krijgen. Typerend voor ALS-patiënten is dat ze een mutatie kennen in SOD1. Het is weliswaar niet deze mutatie in SOD1 die ALS veroorzaakt, maar deze verandering in het SOD1-gen zorgt er wel voor dat het bewuste gen zijn rol niet meer kan spelen in het verminderen van oxidatieve stress. Zoals gezegd is er een sterk oorzakelijk verband tussen deze oxidatieve stress en ijzer. Vandaar de grote interesse van onderzoekers in ijzer."

Kan je de exacte rol van ijzer nog verder preciseren?

"IJzer is op 2 manieren betrokken in ons lichaam. Enerzijds hebben onze cellen ijzer nodig om ons energieniveau op peil te houden maar anderzijds kan het ijzergehalte ook uit balans geraken. In dat geval zal een teveel aan ijzer zorgen voor het ontstaan van oxidatieve stress en neuro-inflammatie (dit wordt steeds meer beschouwd als een belangrijke oorzaak voor allerlei chronische ziektebeelden). Dit teveel aan ijzer veroorzaakt op zijn beurt dan weer een beschadiging van de cel. Om goed te begrijpen wat oxidatieve stress doet met een cel, kunnen we de vergelijking maken met het koken van een ei. Het kookproces zorgt voor een oxidatieve stressreactie van het ei. Gevolg is dat de celmembranen harder worden en de eiwitten niet langer vrij kunnen bewegen. Daardoor ontstaat schade aan het ei. Oxidatieve stress leidt tot dezelfde schade aan de cel."

Een ander proteïne dat jullie bijzondere interesse wegdraagt, is ferritine. Vanwaar de interesse voor ferritine?

"Een belangrijk onderzoeksproject heeft betrekking op schade veroorzaakt door neuro-inflammatie en oxidatieve stress. Net daarom zijn we zo geïnteresseerd in de proteïne ferritine. Deze proteïne staat erom bekend dat het ijzer kan samenbinden en isoleren. Dit maakt dat voldoende ferritine ervoor kan zorgen dat oxidatieve stress vermindert."

"De bedoeling van ons onderzoek is om ferritine in de cellen van het ruggenmergvocht 'cerebral spinal fluid' (CSF) te krijgen. Deze CSF is een kleurloze lichaamsvloeistof die zich bevindt in de hersenen en het ruggenmerg. Om deze ferritine in het lichaam te krijgen, werken we met een speciale pomp. Deze pomp is vergelijkbaar met de morfinepomp die patiënten met chronische pijn gebruiken. We brengen een zogenaamde therapeutische oplossing in met als voordeel dat het geen nieuwe medicijnen of speciale ingrediënten bevat. Het omvat enkel ferritine, glucose, vitamines en mineralen. Die bevinden zich al op natuurlijke wijze in ons lichaam en bloed. De goedkeuring van deze behandelwijze zou dus ook relatief eenvoudig moeten gebeuren, zodat we snel kunnen starten met het uittesten van deze behandelwijze op mensen."

Een ander onderzoeksproject heeft betrekking op de mutatie van het Hfe-gen. Hoe zit het met de impact van deze gen mutatie op ALS?

"Laat me eerst duidelijk zijn: een mutatie in het Hfe-cel veroorzaakt ALS niet. Wel zorgt het ervoor dat de ziekte verandert en verder verergert. Dat bleek althans uit testen die we deden met muizen. Deze gen verandering is nochtans erg belangrijk voor een beter begrip van de ziekte. Eerdere studies uit Engeland, Italië en Nederland toonden aan dat liefst 30 procent van alle patiënten met ALS deze Hfe-mutatie hebben. Een mutatie in dit Hfe-gen zorgt er bijvoorbeeld voor dat het ijzergehalte in ons lichaam uit balans geraakt en dat neuro-inflammatie veroorzaakt wordt."

Wetenschappelijk onderzoek naar ALS kost veel geld. Het belang van vrijwillige donaties is dan ook enorm. Kan je nogmaals het belang van deze donaties beschrijven?

"Donaties zijn inderdaad cruciaal voor ons werk. Ze zorgen ervoor dat we nieuwe zaken kunnen uitproberen. Als onderzoekers zitten we telkens weer vol goede ideeën voor nieuw onderzoek. Maar om deze ideeën effectief uit te voeren, is er geld nodig. Veel geld zelfs. Extra fondsen zorgen dus voor nieuwe ideeën en nieuwe wetenschappelijke inzichten. Maar er is ook meer: fondsen zijn ook een investering in mensen. Deze fondsen stimuleren telkens weer jonge onderzoekers om uniek wetenschappelijk onderzoek te verrichten. Net daarom zeggen we tegen donoren vaak dat ze 'de deur openen' voor jonge onderzoekers. De interesse van jonge wetenschappers in onderzoek naar ALS is de voorbije jaren trouwens fors gestegen, vooral sinds het grote succes van de Ice Bucket Challenge in 2014. We moeten deze jonge onderzoekers steeds opnieuw blijven stimuleren om onderzoek naar ALS te verrichten."

Wat is zo speciaal aan wetenschappelijk onderzoek naar ALS?

"Onderzoek naar ALS is buitengewoon boeiend. Neem nu bijvoorbeeld de interactie tussen het wetenschappelijke labo-onderzoek en de klinische sessies met patiënten. Een dergelijke interactie leidt vaak tot een kruisbestuiving en levert bijgevolg interessante nieuwe inzichten op. Er zijn trouwens zovele onderzoeksprojecten naar ALS lopende, dat er elke dag wel iets positiefs te beleven valt in een onderzoeklabo. Denk maar aan een jonge onderzoeker die een beurs krijgt of met beloftevolle onderzoeksresultaten voor de dag komt. Je kan dus wel zeggen dat een typische dag in het labo een dag is waarop telkens weer positief nieuws te melden valt."

Vertaling: Philippe